Hayvancılık Hakkında Bilgi Tarım ve Hayvancılık Hakkında Bilgi
Benzer Yazılar
Koyun ve Kuzuları aşılama programı nasıl uygulanır ve nedir bu makalemizde bu konuya değineceğiz. Koyun ve Kuzuları aşılama programına dahil etmek onları bir çok hastalığa yakalanmadan koruma altına almaktır.
KOYUN VE KUZULARDA AŞILAMA PROGRAM NASIL YAPILMALIDIR ?
Koyun ve kuzular Koyun ve Kuzular çoğunlukla meraya dayalı beslenen hayvan türleridir. Bu hayvanlar, gerek türe ait spesifik enfeksiyon hastalıkları ve gerekse çevreden bulaşma olasılığına daha fazla maruz kalmaları nedeni ile diğer türlere ve hatta sığırlara göre daha fazla enfeksiyon hastalıkla karşı karşıya kalabilirler.
Koyun ve keçilerde enfeksiyon hastalıklara bağlı kayıplar ve hatta ölümler en çok neonatal dönemde meydana gelmektedir. Kuzu ve oğlaklarda neonatal kayıpları önlemenin en önemli yolu iyi bakım-yönetim ve sürüde uygulanan aşılama programıdır. Uygulanan aşılama programı hem yeni doğanları hem de erişkinlerdeki hastalıkları ve dolayısıyla ekonomik kayıpları önlemeye yönelik olmalıdır Neonatal dönemdeki kuzu ve oğlaklarda enfeksiyon kökenli kayıpları önlemek için önce analarının ilgili hastalıklara karşı aşılanıp maternal antikorlarla pasif transferin sağlanması hedeflenir.
Koyun ve keçiler genellikle birlikte değerlendirmelerine rağmen ayrı türler olup, birçok fizyolojik farklılıkları olduğu gibi kendilerine özgü enfeksiyon hastalıkları bulunmakta ve bazı hastalıklara farklı düzeyde duyarlılık göstermektedirler. Bu nedenle koyun ve keçilerdeki aşılama programı ayrı ayrı ele alınmıştır.
Aşılamaların Amacı :
Aşılamaların temel amacı hastalıkları önlemektir. Ancak bu her zaman hastalık hiç oluşmayacak anlamına gelmemelidir. Aşı uygulamasıyla hastalığın daha az görülmesini ve daha hafif seyretmesini sağlamak başlıca hedeflerdendir. Aşılamada diğer bir amaç bireyselden çok sürü bağışıklığının artırılmasıdır. Çünkü, bağışık hayvanların çokluğu; duyarlı hayvanların enfeksiyon etkenleri ile temasını azaltacak ve grup olarak hastalığa direnci artıracaktır. Aşılamanın her zaman maliyet/fayda hesabı açısından daha ekonomik olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
Aşı Programı Oluştururken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar :
Aşılar sağlıklı hayvanlara yapılmalıdır. Aşılar sağlıklı hayvanlara hastalıkların bölgede görülmesinden 3-5 hafta önce uygulanmalıdır. Vücudun immunolojik sistemi henüz yeterince gelişmediğinden bir haftadan küçük kuzu ve oğlaklar aşılanmamalıdır. Genel olarak maternal antikor süresinin bakteriyel enfeksiyonlarda 1-2 ay ve viral enfeksiyonlarda 1.5-4 ay olduğu hatırlanmalıdır. Kuzu ve oğlaklara aşı yapılacağı zaman analarının aşılı olup olmadığı, yani maternal antikor durumları göz önünde bulundurulmalıdır. Prospektüslerinde herhangi bir uyarı yoksa zorunlu durumlarda birden fazla aşı aynı gün yapılabilir. İki canlı aşı aynı gün kullanılmamalıdır. Gram negatif bakterin içeren iki aşı aynı anda verilmemelidir. Prospektüslerinde herhangi bir uyarı yoksa inaktif aşılarla canlı aşılar aynı gün uygulanabilir. İnaktif aşılar bir hayvana ilk kez yapıldığında II. uygulamaları mutlaka gerçekleştirilmelidir. Aksi takdirde yeterli bağışıklığın oluşmayacağı hayvan sahiplerine açıklanmalıdır.
Gebe hayvanlara prospektüsünde uygulanabilirliği yazmıyorsa canlı aşılar kullanılmamalı ve inaktif aşılar tercih edilmelidir. Doğumuna iki haftadan kısa süre kalanlar aşılanmamalıdır. Koyun ve keçiler gebeliğin ilk iki ayında en hassas olduğundan 5-7 haftalık dönemde zorunlu olmadıkça aşı uygulanmamalıdır. Gebeliğin son 5-7. haftalar arasında inaktif aşılar ve bazı canlı aşılar (PPR) uygulanabilir.
Bir sürünün aşılanması çok önemlidir. Ancak yakın çevredeki diğer sürülerin de aşılanması önemlidir. Çünkü aşılanmamış sürülerdeki hayvanların hastalığa yakalanması aşılanmış sürü içindeki bağışıklığı tam gelişmemiş hayvanlar için risk oluşturabilir.
Aşılamada Dikkat Edilmesi Gereken Konular:
Aşılama tek başına çözüm değildir, aşılamanın başarılı olması için mutlaka hazırlayıcı faktörler en aza indirilmelidir. Bu nedenle aşağıdaki konulara mutlaka önem verilmelidir.
• Biyogüvenlik kurallara dikkat edilmeli
• Hijyenik şartlara önem verilmeli
• Kuzu ve oğlakların kolostrum alması sağlanmalı
• Yeterli düzeyde beslenmeleri sağlanmalı
• Bakır, çinko, selenyum eksikliği olmamalı
• Paraziter enfeksiyonlardan korunmalı
• Stresten uzak tutulmaya çalışılmalı
• Aşılama öncesinde ve sonrasında kortikosteroid uygulanmamalı
Aşı uygulanırken de;
• Prospektüse uyulmalı
• Hava sıcaklığı 30 C’nın üzerinde ise sabah saatleri tercih edilmeli
• Saklanma ve taşıma koşullarına uyulmalı
• Açılan veya sulandırılan aşılar belirtilen süre ve şartlarda kullanılmalı
• Canlı aşılar sırasında iğne ve şırıngalarda antiseptik ya da dezenfektanlar kullanılmamalı
• Aşılama yerinde antiseptik kuruduktan sonra uygulanmalı
• Aşılananlar 5-6 saat gözlenmeli, sahipleri uyarılmalı
• Antidotlar hazır bulundurulmalı, örneğin adrenalin, antihistaminik, kortikosteroid vb.
Koyunlarda Aşılama Programı
Dünyada koyun yetiştiriciliğinin yapıldığı her yerde mutlaka yapılması gereken aşıların en başında Clostridial aşılar gelmektedir. Ülkemizde Clostridial aşı ile birlikte yapılması gereken ikinci aşı Brusella aşısıdır. Bu iki aşı uygulanmadan koyunculuk yapılması sağlıklı değildir, çok büyük riskler taşır. Clostridial enfeksiyonlar önemli morbidite oranı ve %100’e yakın ölüm oranı ile seyrettiğinden hastalığın mücadelesinde aşı tek ve en önemli seçenektir. Ülkemizde brusella enfeksiyonun yaygınlığını göz önünde bulundurduğumuzda ve koyunlarda abortusa yol açan en önemli neden olduğundan aşılama kaçınılmazdır. Bu iki aşının dışında ülkemizde özellikle koyun keçi vebası ve bulaşıcı agalaksi aşıları zorunlu programda yer almalıdır. Şap aşısı zorunlu yapılması gereken aşılardandır, ancak çevredeki sığırların aşılanması önceliklidir. Yine neonatal kuzu ölümlerini azaltmak için sürülerde yapılması gereken diğer bir aşı colibacillosis aşısıdır. Bu aşılara eklenmesi gereken diğer bir aşı pneumoni aşısıdır.
Koyunlarda Zorunlu Aşılama Programı
| Dönem ve Tekrarı | Aşı |
| Gebelik dışında veya gebeliğin son 1 ayından önce, sonra yılda bir kez | Clostridial |
| Gebeliğin son 1 ayında ( Clostridial aşı ile arası 2 hafta açılabilir veya kombine olarak kullanılabilir.) | Colibacillosis |
| Gebeliğin son 1-1.5 ayında, 6-12 ayda bir tekrar | Pneumoni (Pasteurella) |
| 3 aydan büyüklere 2 kez, 1 yıl sonra tek kez tekrarlama | Koyun-Keçi Vebası |
| Uygulandıktan 1 yıl sonra tekrar, inaktif bazı aşılarda 6 ay sonra | Bulaşıcı Agalaksi |
| Gebelik döneminin dışında yılda 1 veya 2 kez | Şap |
Türkiye’nin özellikle batı bölgelerinde son yıllarda çiçek ve mavi dil aşısı da programa alınmalıdır. Daha önceden aşı olmamış dişilere çiftleşmeden en az 2 ay önce brusella aşısı yapılmış olmalıdır.Canlı agalaksi aşıları laktasyondakilerde kullanılmamalıdır . Bu aşılar dışında bölgede, çevrede ve daha önce sürüde görülen hastalıklara göre aşağıdaki aşılardan bazıları da programa alınır.
Bu aşılar:
| Aşı | Dönem, Tekrar |
| Çiçek | Hastalık görülen bölgelerde 2-5 yıl, yılda 1 kez |
| Mavi Dil | İlkbaharda yılda 1 kez |
| Leptospirosis | Gebelik döneminin dışında yılda bir kez |
| Ektima | Yalnız hastalık görülen sürülerde uygulanmalı |
| Pseudotüberküloz | Yılda bir kez |
| Antraks | En az 5 yıl, yılda 1 kez |
| Piyeten | Yılda 1-3 kez |
| Botulismus | İlkbaharda yılda bir kez |
Kuduz çıkan bölgelerde kuduz aşısı programa alınmalıdır. Bu aşılar dışında ülkemizde seyreden, fakat rutin aşı uygulanmayan paratüberküloz, enzootik abortus, campyolobacteriosis, salmonella abortus ovis ve akabane aşıları bazı ülkelerde uygulanmaktadır. Yine border disease hastalığına karşı da bazı ülkelerde BVD aşısı kullanılmaktadır.
Kuzularda Aşılama Programı
Sürüde erişkin ve özellikle anaç koyun aşılanması kuzuların korunması bakımından çok önemlidir. Ancak yapılan aşılamaların kuzularda koruyucu olabilmesi için, kuzuların doğumdan sonra en kısa sürede yeterli kolostrum alması olmazsa olmaz ana kuraldır. Kuzulara kolostrum biberonla verilmek durumunda kalınırsa ilk 18 saatte ortalama 60 ml/kg miktarında içirilmelidir. Hatta soğuk havalarda bu miktar %30 kadar artırılmalıdır.
Kuzularda Zorunlu Aşı Programı
| Dönem ve Tekrarı | Aşı |
| 1-3 hafta* (2-3 hafta), 3-4 hafta sonra tekrar | Clostridial aşı, anaları aşılı değilse |
| 1-2 aylık, 3-4 hafta sonra tekrar | Clostridial aşı, anaları aşılı ise |
| 3 aylık (6 aylığa kadar) dişilere | Brusella |
| 3-4 aylık, 6 aylıktan sonra tekrar | Koyun ve keçi vebası, hastalığın görüldüğü yerlerde ve anaları aşılı olanlara |
| 2.5-3 aylık ( 4-5 aylığa kadar), Anaları aşılı değilse 2 haftalıktan itibaren | Şap |
| 3 haftadan itibaren, 4-5 hafta sonra tekrar | Pasteurella aşısı |
Anaları Clostridial aşılarla aşılanmamış kuzuların bazı Clostridial aşılarla 2-3 günlükten itibaren aşılanabileceğini bildirmektedirler.
Kuzularda çevrede bulunan hastalıklara göre ilave edilmesi gereken aşılar aşağıda sunulmuştur.
| Dönem ve Tekrarı | Aşı |
| 6 haftalıktan itibaren | Çiçek |
| 6-8 haftalık dönemde | Ektima* |
| Bir aydan büyüklere | Pseusotüberküloz |
| 3 aylıktan itibaren, 6 ay sonra tekrar | Leptospirosis |
| Bir aydan büyüklere | Piyeten |
*Ektima aşısı: Yalnız hastalığın görüldüğü çiftliklerde kuzu ve oğlaklara 6-8 haftalık dönemde yapılır.Anaları aşılı değilse veya hastalık geçirmemişse 2-3 günlükte aşılama veya hastalık döneminden 3-4 hafta önce uygulanır.Gebeliğin son 2 ayında uygulanmamalıdır.
Prof.Dr. Hasan BATMAZ
Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Klinik Bilimleri Bölümü İç Hastalıkları AD-BURSA
